Z jakimi wyzwaniami związanymi ze zmianami klimatu musi radzić sobie miasto Kłodzko?

Zmiany klimatu są jednym z najpoważniejszych zagrożeń XXI wieku. Postępujący globalny wzrost średniej temperatury, jego skutki dla środowiska i gospodarki, a także ciążąca na ludzkości odpowiedzialność za tempo i charakter zmian klimatu wymagają podjęcia kompleksowych działań. Dzięki nim zmniejszymy wpływ człowieka na klimat i będziemy mogli przystosować się do zachodzących zmian. Kłodzko jest miastem położonym w południowej części województwa dolnośląskiego, będącym „stolicą” powiatu kłodzkiego. Liczba ludności w roku 2022 wynosiła 24 006, z czego 44 % stanowią dzieci i młodzież oraz osoby powyżej 65 roku życia – grupy szczególnie wrażliwe na zjawiska związane ze zmianami klimatu. Teren miasta jest w niewielkiej części pokryty lasami, a olbrzymią rolę w kształtowaniu mikroklimatu odgrywają miejskie tereny zielni. Kłodzko w znacznej części pokryte jest siecią parków i skwerów, które wymagają renowacji oraz nowych nasadzeń. Najgorsza sytuacja jest w ścisłym centrum, gdzie rynek jest w całości zabetonowany, a wokół znajduje się niewiele terenów zielonych. Kłodzko ze względu na dominację otaczających miasto gruntów rolnych, wyeksponowanych na promieniowanie słoneczne, niską lesistość oraz zwartą zabudowę miejską, jest mocno narażone na działanie wysokich temperatur, mocniejsze parowanie wody z gleby oraz efekt miejskiej wyspy ciepła.

Czy miasto ma przygotowany plan działań w zakresie adaptacji do zmian klimatu? Jeśli tak, to dlaczego zdecydowano się na jego realizację?

Uchwałą Rady Miejskiej w Kłodzku z 22 czerwca 2020 roku przyjęto do realizacji „Plan Adaptacji do zmian klimatu dla miasta Kłodzka”, którego celem jest koordynacja lokalnych działań i przedsięwzięć, podejmowanych przez miasto oraz innych interesariuszy, minimalizujących negatywne skutki zmian klimatu, zarówno te środowiskowe, jak i ekonomiczo-społeczne. Plan jest odpowiedzią na podatność Kłodzka na zagrożenia wynikające ze zmian klimatu. Zależy nam na zwiększeniu zdolności adaptacyjnych miasta wobec zagrożeń. Zmiany klimatu nas nie omijają, a w ostatnich latach przybierają one na sile i intensywności. Wraz z rozwojem urbanistycznym Kłodzka dokonują się zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu ekosystemu. Kłodzko należy też do grupy gmin najbardziej narażonych na powodzie. Poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego jest bardzo wysoki. Wzrost ilości terenów zabudowanych wypływa na brak infiltracji wody opadowej, a spływ powierzchniowy wody deszczowej jest znacznie przyspieszony. Tu znaczenie ma też historyczna zabudowa śródmiejska.

Jakie są główne założenia projektu Kłodzki NBS (Nature Base Solution)?

Tempo zmian klimatycznych jest ogromne, a zmiany klimatu mają wpływ na warunki rozwoju i na wszystkie ludzkie przedsięwzięcia, dlatego trzeba działać szybko i umiejętnie. Nie odwlekamy działań do czasu, aż zmiany klimatu będą jeszcze bardziej widoczne. Adaptacja do zmian klimatu to konieczność. Im szybciej miasto i jego mieszkańcy przygotuje się i wprowadzi dobre rozwiązania, tym bardziej stanie się przyjazne ludziom i dużo lepiej zorganizowane. W projekcie zaplanowano działania zapobiegające zmianom klimatu oraz łagodzące jego skutki.

Czym charakteryzują się działania adaptacyjne?

Obejmują działania z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury:

• Rewitalizacja Parku przy św. ul. Św. Wojciecha (m.in. wprowadzenie łąk pamięci, roślin ozdobnych, mała architektura);
• Zazielenienie zabetonowanego Rynku (m.in. wprowadzenie drzew, nawierzchni biologicznie czynnych, nasadzeń);
• Zazielenienie Deptaku ul. Armii Krajowej, Wojska Polskiego (m.in. sprowadzenie wody do niecek retencyjnych, wprowadzenie zieleni w donicach, utworzenie zielonej niecki retencyjnej);
• Zazielenienie strefy wyjścia Podziemnej Trasy Turystycznej (m.in. zamiana nawierzchni utwardzonych na biologicznie czynne, utworzenie skweru kieszonkowego);
• Założenie parku kieszonkowego na ul. Zawiszy Czarnego (m.in. wprowadzenie pasa zieleni, nowe nasadzenia zielni kieszonkowej);
• Założenie parku kieszonkowego przy Centrum Aktywności Lokalnej (m.in. wprowadzenie nasadzeń zieleni, ochrona ściany przed nagrzewaniem za pomocą pnączy, wykorzystanie wody opadowej);
• Zrealizowanie Wodnego placu zabaw przy OSIR (m.in. wprowadzenie zabawowych urządzeń wodnych naśladujących nurt rzeki, urządzenia wodne typu abisynka, śruba Archimedesa, tamy wodne);
• Założenie ogrodu deszczowego przy Szkole Podstawowej nr 1 (wykorzystanie wody opadowej i skierowanie jej do niecki obsadzonej hydrofitami);
• Założenie zielonej ściany – ul. Kościuszki (m.in. wprowadzenie roślinności wertykalnej, wprowadzenie nowych nasadzeń roślin chroniących przed spalinami) ;
• Założenie modułowego ogrodu warzywnego w czterech lokalizacjach (m.in. drewniana baza, inspekty, grządki, zbiornik na wodę, kompostownik, nasadzenie roślin jadalnych);
• Przekazanie zbiorników na deszczówkę dla mieszkańców.

A co z ograniczaniem emisji gazów cieplarnianych?

Działania mitygacyjne obejmują wprowadzenie systemu rowerów elektrycznych – udostępnienie ich do wynajęcia przez mieszkańców i turystów w celu zachęcenia do rezygnacji z transportu kołowego. Prowadząc działania adaptacyjne i mitygacyjne z zakresu zielono-niebieskiej infrastruktury miasta, jednocześnie podjęte zostaną działania wspomagające w uporządkowaniu i pogłębieniu wiedzy o zmianach klimatu.

Czy są planowanie działania edukacyjne?

Oczywiście, planujemy m.in.:

• Utworzenie Kłodzkiego Klimat Labu i organizowanie warsztatów dla wszystkich grup docelowych: rodzin z dziećmi, seniorów, dzieci i młodzieży w zakresie zmian klimatu, łagodzenia zmian klimatu, oszczędnej gospodarce zasobami, przeciwdziałaniu marnotrawstwu żywności, upraw ekologicznych, działań profilaktycznych w zakresie skutków fal upałów, wdrażania dobrych praktyk oraz wypracowania własnych rozwiązań dla miasta Kłodzka,
• Przeszkolenie ekspertów miejskich oraz działaczy lokalnych w celu prowadzenia Klimat Labu,
• Organizacja pikników miejskich: zielono-niebieskie Kłodzko – aktywizacja społeczności lokalnej, pomocy sąsiedzkiej, edukacja ekologiczna,
• Opracowanie katalogu zasad inwestycyjnych dla nowych inwestycji w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu, przywracania zdolności retencyjnej powierzchniom nieprzepuszczalnym, tworzenia infrastruktury retencjonującej wodę, 
• Organizacja konferencji dotyczącej zielono-niebieskiej infrastruktury w miastach,
• Prowadzenie punktu wsparcia dla mieszkańców w zakresie energetyki prosumenckiej – przedstawienie krajowych programów wsparcia oraz funduszy UE oraz pomoc w ich pozyskaniu.

Jaka jest planowana strategia promocji?

Działania promocyjne obejmują m.in.:

• Promocję w mediach społecznościowych, lokalnej TV, ogólnopolskiej telewizji śniadaniowej,
• Utworzenie i prowadzenie strony internetowej projektu,
• Organizację konkursów promujących działania z zakresu zielono-niebieskiej infrastruktury wśród mieszkańców miasta: mój zielony balkon, podwórko, ogród.
• Opracowanie oraz wydruk katalogu dobrych praktyk, w tym wypracowanych rozwiązań dla miasta Kłodzka,
• Utworzenie panelu dyskusyjnego dla przedstawicieli samorządów Ziemi Kłodzkiej.

Wszystkie działania będą prezentować korzyści płynące z wdrażania zielono-niebieskich rozwiązań i będą propagować postawy ekologiczne wśród mieszkańców. Podejmowane działania będą jednocześnie zaproszeniem mieszkańców, właścicieli nieruchomości, ogrodów, autorów inwestycji, przedsiębiorców kłodzkich do wspólnego kształtowania miejskiej przestrzeni w symbiozie z wodą, ze szczególnym uwzględnieniem wód opadowych. Ideą jest, aby miasto było bardziej odporne na zmiany klimatu, aby funkcjonowało jak „gąbka” – akumulując wodę deszczową i umożliwiając jej wykorzystanie w okresach suszy. Dobór form, metod, narzędzi edukacyjnych został dostosowany do zidentyfikowanych potrzeb edukacyjnych, specyfiki grupy docelowej i tematu projektu, w kontekście realizacji założonych celów edukacyjnych i osiągnięcia efektu ekologicznego. Przewidziane działania mają dotrzeć do jak największej liczby mieszkańców.

Skąd miasto pozyskało fundusze na realizację projektu? 

Projekt pn.  „Kłodzki NBS (Nature Base Solution)” współfinansowany jest ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2014-2020 w ramach Programu 
„Środowisko, Energia i Zmiany klimatu”, Obszar programowy „Zmiany klimatu” „Łagodzenie zmian klimatu i adaptacja do ich skutków”.

Jakie inwestycje w zakresie błękitno-zielonej infrastruktury zostały zrealizowane w mieście, a jakie są jeszcze planowane? 

W ramach działań opracowano dokumentację projektową oraz wyłoniono wykonawcę na realizację zadania z zielono-niebieskiej infrastruktury. Rozdano mieszkańcom miasta 200 pojemników na deszczówkę. Przedszkola miejskie obsadziły modułowe ogrody warzywne w czterech lokalizacjach (m.in. drewniana baza, inspekty, grządki, zbiornik na wodę, kompostownik, nasadzenie roślin jadalnych). Dla mieszkańców miasta zorganizowano Ekopiknik. Rozdano foldery, ulotki informacyjno-promocyjne oraz gadżety ekologiczne. Na stronie internetowej www.nbs.klodzko.pl oraz w mediach społecznościowych prowadzona jest kampania promująca wszystkie działania promujące rozwiązania oparte na naturze oraz służące adaptacji miasta do zmian klimatu. Zachęcamy do obserwowania!

Z jakiej inwestycji dotyczącej adaptacji do zmian klimatu miasto jest najbardziej „dumne”. 

Jesteśmy dumni ze wszystkich działań mających pozytywnych wpływ na nasz klimat, na nasze życie. Kierujemy się hasłem „Dobry klimat na naszych podwórkach”. Ekstensywne formy utrzymania zieleni to nie tylko trend, ale konieczność. Dzisiaj, kiedy coraz silniej odczuwamy skutki zmian klimatu, musimy szukać rozwiązań neutralizujących. W związku z tym promujemy i realizujemy zadania małe i duże:

• Siejemy kwietne łąki – w 2021 roku zapoczątkowaliśmy inicjatywę zachęcającą mieszkańców miasta do posiania kolorowej łąki na własnym podwórku. Oprócz walorów estetycznych kwietna łąka to pożądane eko-rozwiązanie. Na terenach miejskich tworzą one mikroklimat niwelujący tzw. miejskie wyspy ciepła. Filtrują wody opadowe i powietrze, zatrzymują pyły redukując zanieczyszczenia powietrza, a także obniżają temperaturę powietrza. Kwietne łąki to oszczędność czasu, energii i pieniędzy, a zieleń miejska to wspólne dobro, które dziś – w czasie długich okresów suszy – należy pielęgnować.
• Przełamujemy betonowy krajobraz i promujemy „zielone ściany”. Rozwiązanie niezwykle przydatne dla środowiska miejskiego, które poprawia jakość powietrza, tworzy barierę akustyczną, podnosi wilgotność powietrza, tworzy ekosferę przyjazną dla owadów oraz zatrzymuje promienie słoneczne. Pionowa zielona ściana jest alternatywną dla roślinności wymagającej przestrzeni. Tam, gdzie nie ma możliwości sadzenia nowej roślinności, wprowadzamy atrakcyjne formy zieleni w wersji mobilnej – donice, wieże kwiatowe.
• Łapiemy deszczówkę – zbieranie i wykorzystywanie deszczówki jest rozwiązaniem ekologicznym i ekonomicznym.
• Budujemy warzywniki – to doskonały sposób na uprawę roślin na niewielkich przestrzeniach, czyli dla wszystkich tych, którzy nie mają dużych ogrodów. Wystarczy niewielki fragment balkonu.
• Zazieleniamy podwórka – tworzymy parki kieszonkowe tam, gdzie brakuje zieleni. Drzewa i zieleń w każdym podwórku, zieleń między domami, krzewy w każdym zakątku.
• Rozszczelniamy powierzchnie – w obszarach naturalnych ok. 90% wody deszczowej pozostaje w krajobrazie, na który spada. Na terenach miejskich, szczelnie zabudowanych, woda opadowa jest bezzwrotnie tracona, a tereny naturalne w związku z rozwojem miasta zostają utwardzane oraz uszczelniane. Każdy właściciel czy użytkownik gruntów może włączyć się w działania prowadzące do zwiększenia retencji krajobrazowej w mieście, czyli takiego kształtowania przestrzeni, które pozwoli na zatrzymanie wody deszczowej w miejscu opadu, tak długo jak to możliwe. Stosujmy utwardzane nawierzchnie przepuszczalne zapewniający tym przesiąkanie wody deszczowej do podłoża. Twórzmy ogrody deszczowe w gruncie i pojemniku. Wykorzystujmy rośliny hydrofitowe, których kłącza zatrzymują zanieczyszczenia z pobranej przez siebie wody.

Nasze działania zakończą się sukcesem tylko wtedy, gdy wszyscy, którzy mają wpływ na wygląd  i funkcjonowanie przestrzeni miasta, potraktują ten problem poważnie.